«Η Φιλελεύθερη Επανάσταση: Μικρά σημειώματα για τον Ελληνικό Πόλεμο της Ανεξαρτησίας του 1821»

Εδώ θα αναρτώνται μικρά σημειώματα του Καθ. Αριστείδη Χατζή με θέμα την Επανάσταση του 1821.

Ο Αριστείδης Χατζής είναι Καθηγητής Φιλοσοφίας του Δικαίου & Θεωρίας Θεσμών στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και μέλος του Επιστημονικού Συμβουλίου του ΚΕΦΙΜ. Τα βιβλία του Φιλελευθερισμός (2η εκδ. 2017), Επιχειρήματα Ελευθερίας (2017) και Θεσμοί (2018) κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος. Η μονογραφία του με θέμα τον φιλελεύθερο χαρακτήρα της Επανάστασης του 1821 θα κυκλοφορήσει στις Η.Π.Α. στις αρχές του 2021. Ευχαριστεί το ΚεΦίΜ για την υποστήριξη.

«Σηκωθήκαμεν οι Έλληνες δια τους Τυράννους, και στέκεται όλη η Ευρώπη να ιδή τι πράγμα είναι τούτο»

Όπως γνωρίζετε, ο ηγέτης της Φιλικής Εταιρίας και της Ελληνικής Επανάστασης ήταν ο Αλέξανδρος Υψηλάντης. Η μοίρα του είναι γνωστή. Η Επανάσταση ξεκίνησε στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες και έληξε άδοξα. Ή μάλλον τραγικά. Ο Υψηλάντης παραδόθηκε στους Αυστριακούς και έμεινε φυλακισμένος για έξι ολόκληρα χρόνια στη γερμανική πόλη Terezín που σήμερα ανήκει στη Τσεχία. Βγήκε από τη φυλακή άρρωστος και πάμπτωχος τον Νοέμβριο του 1827 και πέθανε δύο μήνες αργότερα, στα τέλη Ιανουαρίου του 1828, στη Βιέννη καθώς ο πρώην φίλος του, ο Ιωάννης Καποδίστριας, ανελάμβανε τη διακυβέρνηση του νέου ελεύθερου κράτους. Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης δεν πρόλαβε να επισκεφθεί την ελεύθερη Ελλάδα αλλά η τελευταία του επιθυμία ήταν η καρδιά του να θαφτεί εκεί. Ο φίλος του, ο λόγιος, Γεώργιος Λασσάνης, που είχε συλληφθεί, φυλακιστεί και αποφυλακιστεί μαζί του, ανέλαβε τη δύσκολη και μακάβρια αποστολή. Η καρδιά του Αλέξανδρου Υψηλάντη βρίσκεται σήμερα ταριχευμένη στο μικρό εκκλησάκι των Παμμεγίστων Ταξιαρχών Μιχαήλ και Γαβριήλ του Αμαλίειου Ορφανοτροφείου Θηλέων, στην οδό Στησιχόρου 6, πίσω από το Μέγαρο Μαξίμου. Θα βρείτε εδώ την ακριβή τοποθεσία για να το επισκεφτείτε.

Όμως, ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, πριν συλληφθεί, έστειλε τον αδελφό του, Δημήτριο, στην Πελοπόννησο για να ηγηθεί της εξέγερσης εκεί. Ο Δημήτριος Υψηλάντης έφθασε στο Άστρος στις 19 Ιουνίου 1821 και αμέσως συναντήθηκε με τους προεστούς του Μοριά, ανάμεσά τους και τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη. Είχαν μαζευτεί όλοι στην Αρκαδία για να πολιορκήσουν την Τρίπολη. Ο Υψηλάντης νόμιζε ότι θα γίνει αμέσως αποδεκτός ως εκπρόσωπος του αδελφού του, πληρεξούσιος του «γενικού επιτρόπου της αρχής» και θα αναγνωριστεί ως πολιτικός και στρατιωτικός ηγέτης της Επανάστασης στην Πελοπόννησο. Αλλά βέβαια οι ισχυροί κοτζαμπάσηδες δεν είχαν καμία διάθεση να του παραχωρήσουν την εξουσία. Γράφει ο Κολοκοτρώνης:

«Ο Υψηλάντης εγύρευε να κάμη πράγματα οπού δεν άρεζαν των αρχόντων και έτζι εφιλονείκησαν […] ήθελε να κάμη ως Επίτροπος του γενικού Επιτρόπου, οι Άρχοντες δεν ηθέλησαν και έτζι εδυσαρεστήθη ο Υψηλάντης και ανεχώρησε δια την Καλαμάτα.»

Ο Δημήτριος Υψηλάντης είχε διάφορα μειονεκτήματα που τον εμπόδισαν να παίξει τον ρόλο του ηγέτη. Δεν είχε τη στόφα, είχε ασθενική κράση και όχι τόσο ισχυρή προσωπικότητα. Ήταν ένας ήπιος και πολιτισμένος άνθρωπος αλλά και γενναίος στρατιωτικός.

Όμως όταν έφτασε στην Πελοπόννησο ήταν πολύ δημοφιλής αρχικώς. Ο λαός τον αντιμετώπιζε ως τον πρίγκηπα που ήρθε να τον σώσει από τους Τούρκους αλλά και τους κοτζαμπάσηδες. Και ο ίδιος προσπάθησε να παίξει αυτόν τον ρόλο, αλλά ανεπιτυχώς.

Όταν λοιπόν απέτυχε η συνεννόηση με τους προεστούς, στα Βέρβενα (στην ορεινή Αρκαδία), ο Υψηλάντης ήταν ακόμα πολύ δημοφιλής. Και τότε έγινε κάτι αναπάντεχο:

«Εις τα Βέρβενα ήσαν συναγμένοι έως 5000 στρατιώτες, αυτοί επήραν όλοι τα άρματα δια να σκοτώσουν όλους τους άρχοντας· ήλθαν και μας ‘πολιόρκισαν εις το Κονάκι του Πετρόμπεη, όπου είμεθα όλοι συναγμένοι·»

Τα πράγματα αγρίεψαν. Οι πολεμιστές ήταν εξοργισμένοι και υπήρχε κίνδυνος σύρραξης και λιντσαρίσματος των προεστών. Ο Κολοκοτρώνης ανέλαβε να βγάλει το φίδι από την τρύπα γιατί βέβαια ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής ανάμεσα στους πολεμιστές. Βγήκε έξω και τους είπε αυτά τα λόγια:

«Έλληνες, τι θέλετε; ελάτε εδώ· και ευθύς έτρεξαν και με ‘σήκωσαν εις τον αέρα. Μου λέγουν: ότι θέλομε να σκοτώσωμε τους άρχοντας, διότι μας εδίωξαν τον Υψηλάντη· εγώ τους είπα: ελάτε να σας ειπώ πρώτον και εγώ, έπειτα είμαι συμβοηθός σας να τους σκοτώσετε· τους ετράβιξα τίρο τουφέκι, εις μία βρύσι όλους, και ανέβηκα επάνω εις μία πέτρα για να ακούν όλοι, και τους είπα: διατί θέλομε τον χαϋμό μας μονάχοιμας; Ημείς εσηκώσαμε τα άρματα δια τους Τούρκους και έτζι ακουσθήκαμεν εις την Ευρώπη, ότι ‘σηκωθήκαμεν οι Έλληνες δια τους Τυράννους, και στέκεται όλη η Ευρώπη να ιδή τι πράγμα είναι τούτο. Οι Τούρκοι όλοι είναι ακόμη απείραγοι εις τα Κάστρα και εις ταις χώραις, και ημείς εις τα βουνά, και αν σκοτώσωμεν τους προεστούς θα ειπούν οι Βασιλείς, ότι τούτοι δεν εσηκώθησαν δια την ελευθερίαν αλλά δια να σκοτωθούν συνατοίτους, και είναι κακοί άνθρωποι, Καρβονάροι, και τότε ειμπορούν οι Βασιλείς να βοηθήσουν τον Τούρκο και να λάβωμε ζυγόν βαρύτερον από εκείνον οπού είχαμε· γράφομε και έρχεται οπίσω ο Υψηλάντης και μην επήρε ο νους σας αέρα. Τότε τους ησύχασα. Οι άρχοντες και ο Μαυρομιχάλης έστειλαν τον Αναγνωσταρά και εγύρισαν οπίσω τον Υψηλάντη, και επήγε πάσα ένας εις την θέσι του.»

Η σύγκρουση βέβαια θα συνεχιστεί. Ο Υψηλάντης δεν θα κατορθώσει να καθιερωθεί ως ο ηγέτης της Επανάστασης. Θα του δοθούν κάποιες τιμητικές θέσεις αλλά όταν θα έρθει η ώρα του πρώτου Συντάγματος, θα χάσει κάθε ευκαιρία ανάδειξης σε ένα πραγματικά ισχυρό αξίωμα. Θα γίνει ο πρώτος πρόεδρος του Βουλευτικού (δηλαδή ο πρώτος Πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων), μια τιμητική θέση που θα τον εξουδετερώσει όμως πολιτικά.

Βέβαια θα δοξασθεί στα πεδία των μαχών. Θα μιλήσουμε σε άλλη περίσταση για τη στρατιωτική του δράση. Έγινε παγκοσμίως διάσημος όταν νίκησε τους Τούρκους στην τελευταία μάχη της Επανάστασης, τη μάχη της Πέτρας, τον Σεπτέμβριο του 1829. Έτσι μια μικρή πόλη στο Μίσιγκαν των Η.Π.Α., ουσιαστικά ένας μικρός τότε εμπορικός σταθμός που ονομάζονταν Woodruff’s Grove, αποφάσισε να αλλάξει το όνομά της την ίδια χρονιά σε Ypsilanti (“in honor of Demetrius Ypsilanti, a hero in the Greek War of Independence from the Ottoman Empire”, σύμφωνα με την επίσημη ιστορία της πόλης). Το Ypsilanti σήμερα έχει 21.000 άτομα πληθυσμό και αποτελεί την έδρα του Eastern Michigan University, ενός δημόσιου πολιτειακού πανεπιστημίου. Αυτό που δεν είναι τόσο γνωστό, είναι ότι ολόκληρος ο διευρυμένος δήμος (charter township), με περίπου 55,000 πληθυσμό, έχει το ίδιο όνομα: Ypsilanti Township. Προς τιμήν όμως του αδελφού του, του Αλέξανδρου Υψηλάντη, του ανθρώπου που κήρυξε την Ελληνική Επανάσταση στις 22 Φεβρουαρίου του 1821.

 [Στην πρώτη εικόνα τα δύο αδέλφια, ο Αλέξανδρος (αριστερά) και ο Δημήτριος (δεξιά). Στη δεύτερη εικόνα βλέπετε μια φωτογραφία της προτομής του Δημήτριου Υψηλάντη στο Ypsilanti του Μίσιγκαν. Πίσω του η ελληνική και η αμερικανική σημαία. Τα αποσπάσματα από τα απομνημονεύματα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη: Διήγησις Συμβάντων της Ελληνικής Φυλής από τα 1770 έως τα 1836. Υπαγόρευσε Θεόδωρος Κωνσταντίνου Κολοκοτρώνης. Επιμέλεια Γεωργίου Τερτσέτη (1846), σελ. 74-76. Δεν πείραξα καθόλου την ορθογραφία και τη σύνταξη του πρωτότυπου, εκτός βέβαια από τους τόνους.]

[Αριστείδης Χατζής, Η Φιλελεύθερη Επανάσταση, Σημείωση 2]