Του Παναγιώτη Ευαγγελόπουλου*

Τη δύσκολη αυτή περίοδο που διανύουμε, εν μέσω της πανδημικής υγειονομικής κρίσης και της συνεπακόλουθης παρατεταμένης οικονομικής κρίσης που παρά τις όποιες ελπίδες ήθελαν να φανούν, δεν άργησε η τρέχουσα χρονιά που πνέει τα λοίσθια, να τις ματαιώσει και πάνω στα παλαιά και δυσεπίλυτα οικονομικά προβλήματα μας, να στρώσει ένα ακόμη πιο δυσβάσταχτο και σκοτεινό πέπλο των κινδύνων και των αβεβαιοτήτων που από την μια πλευρά προσπαθούμε να περισώσουμε όσο πιο πολλές ανθρώπινες ζωές είναι αυτό δυνατόν αλλά από την άλλη πλήθος επιχειρήσεων αλλά και ολόκληρων οικονομικών κλάδων να αγκομαχούν για την επιβίωση τους.

Υπό αυτή την έννοια το παλαιό αίνιγμα, του τι μέλλει γενέσθαι με την ελληνική οικονομία, γίνεται ακόμη πιο περίπλοκο και σαν μυστηριώδης γρίφος ζητά τον λύτη του, όχι όμως σαν ένα λογικό παίγνιο σαν όλα αυτού του είδους αλλά ως μιας κατεπείγουσας κατάστασης ομηρίας στην οποία όλοι μας έχουμε περιέλθει και απεγνωσμένα επιζητούμε την πολυπόθητη έξοδο. Μια έξοδος που εάν οργανωθεί ορθά, με στιβαρούς και επιτήδειους κυβερνητικούς χειρισμούς συν το δαιμόνιο που εξάπτει και κινητοποιεί τους Έλληνες σε τέτοιες καταστάσεις τότε μπορούμε να αποκομίσουμε πολλαπλά και σημαντικά οφέλη που είναι δυνατόν να αποτελέσουν τη βάση αλλά και το εφαλτήριο για μια εκρηκτική άνοδο της οικονομίας μας.

Όμως ακόμη τώρα βλέπουμε τον ζοφερό καμβά που στήθηκε απροσδόκητα ενώπιον των οφθαλμών μας και αιχμαλώτισε τον καθημερινό μας βίο, μολονότι δεν είναι λίγες οι φωνές αλλά και η μόνη μας ελπίδα που μας προσφέρουν αχτίδα φωτός με λελογισμένες πολιτικές και αναλύσεις αντί όλων των άλλων που φωνασκούν με αλλοπρόσαλλα μηνύματα που προκαλούν θόρυβο και ως συνήθως εγκυμονούν απίστευτους κινδύνους. Πρέπει λοιπόν να μείνουμε σταθεροί και αταλάντευτοι στην επιλογή μας υπέρ αυτών που προτάσσουν την εκλογίκευση των κινδύνων και την αποτελεσματική διαχείριση τους με την σοφία και την γνώση που προσφέρει η καθαρή επιστήμη και εφαρμόζουν άτεγκτα οι σώφρονες πολιτικοί. Σε αυτήν ακριβώς την κατηγορία, στον κυρίαρχο χώρο της πολιτικής οικονομίας, κατατάσσεται ακέραια ο καθηγητής Παναγιώτης Λιαργκόβας, ο οποίος με το νέο του βιβλίο, “Δέκα Χρόνια Κρίση, Τρία Μνημόνια και Μια Πανδημία” σε εκδόσεις Πατάκη, μας δίνει μια ξεκάθαρη απάντηση για τον δρόμο που πρέπει να πορευθούμε, εάν θέλουμε η Πατρίδα μας να ανακάμψει οικονομικά, ιδίως τώρα που η ιατρική επιστήμη μας δίνει τα πρώτα ενθαρρυντικά σημάδια ότι ο ιός μπορεί να ηττηθεί και πρέπει εμείς γρήγορα να στραφούμε στην επίλυση των συσσωρευμένων οικονομικών προβλημάτων μας που έχουν απελπιστικά εκτραχυνθεί παρά τις άοκνες και ακατάπαυστες προσπάθειες των αρχών να αμβλύνουν όσο μπορούν τις βαρύτατες αρνητικές συνέπειες του κλειδώματος της οικονομίας.

Το νέο βιβλίο του καθηγητή Παναγιώτη Λιαργκόβα αποτελεί μια εξαίρετη μονογραφία που ανατέμνει τα δέκα χρόνια μιας απίστευτης και δεινής οικονομικής κρίσης που μόλις διήλθαμε, τα τρία μνημόνια που βαρέως υποστήκαμε και την πανδημία που τόσο ξαφνικά μας παρουσιάστηκε εκεί που προσπαθούσαμε επιτέλους να στήσουμε μια ορθολογική οικονομική πολιτική μείωσης των φορολογικών επιβαρύνσεων, προσέλκυσης αλλά και παρακίνησης των επενδύσεων όπως και ουσιώδους μέριμνας και φροντίδας των κοινωνικά ασθενέστερων και ευάλωτων. Μια πανδημία που μπορεί να ακυρώσει εκ των προτέρων, αν την αφήσουμε ανεξέλεγκτη, την πιο σημαντική προσπάθεια που ξεκίνησε από την σημερινή κυβέρνηση μετά από δέκα χρόνια οικονομικής κρίσης να αλλάξουμε επιτέλους το μοντέλο οικονομικής πολιτικής. Αυτό ακριβώς είναι που επιχειρεί και προτάσσει ο καθηγητής Λιαργκόβας με το νέο του βιβλίο και το ενορχηστρώνει σε τέτοιο βαθμό ώστε ταυτόχρονα να πείθει με τις αποδείξεις του αλλά και να συνεπαίρνει με την αφηγηματική του δεινότητα όταν προσφέρει μια συνολική θεωρία των αιτιών των πτωχεύσεων της πατρίδας μας, ανασκοπώντας και αναλύοντας όλη την ιστορία της νεωτέρας Ελλάδος από το 1821 μέχρι σήμερα. Αν λοιπόν, μας λέει ο καθηγητής Λιαργκόβας, κατανοήσουμε ακριβώς τι είναι αυτό που συστηματικά μας οδηγεί σε πτώχευση και στην δίνη του δημοσίου χρέους, της λιτότητας και της ταπείνωσης τότε πρέπει ξεκάθαρα να εφαρμόσουμε σταθερά και διαρκώς ένα νέο μοντέλο οικονομικής πολιτικής, που επί σειράν ετών επεξεργάζεται και αναδεικνύει με το σύνολο του έργου του ο καθηγητής Λιαργκόβας που δεν είναι άλλο από τον Φιλελεύθερο Πραγματισμό.

Το οικονομικό μοντέλο που υπερασπίζεται ο καθηγητής Λιαργκόβας, ως λυδίας λίθου διάρρηξης των κυκλικών εμφανίσεων των πτωχεύσεων, που καταδυναστεύουν την Ελλάδα σε όλο το μήκος της ιστορίας της, εδράζεται στις σταθερές αρχές και αξίες του φιλελευθερισμού όπως τις παραλάβαμε από τον Άνταμ Σμιθ μέχρι τον Φρίντριχ Χάγιεκ, οι οποίες όμως είναι απαραίτητο ανά πάσα στιγμή να προσαρμόζονται πρώτον στις ιδιομορφίες της Ελληνικής οικονομικής πραγματικότητας και δεύτερον στις ιδιαιτερότητες που παρουσιάζει η διακύμανση του οικονομικού κύκλου για να έχουμε πάντα την ευχέρεια να απαντάμε με πολιτικές παρρησίας και σοφίας που μας χαρίζει στο σύνολο της η οικονομική επιστήμη. Εξ ου ο πραγματισμός. Η αποκόμιση των μέγιστων δυνατών ωφελειών από την εφαρμογή μιας ενορατικής ενεργούς οικονομικής πολιτικής που θα αφήνει άθικτο και ακλόνητο το φιλελεύθερο βάθρο της ελεύθερης αγοράς, των περιουσιακών δικαιωμάτων και του κράτους δικαίου.  Γι’ αυτό η προσέγγιση του καθηγητή Λιαργκόβα για την ενεργό διαχείριση των κυκλικών διακυμάνσεων είναι πολύ λιγότερο Κεϋνσιανή αλλά αντίθετα στοχαστικά βαθιά Σουμπετεριανή και στην εφαρμογή της, ισχυρώς συνδεδεμένη με το δίδαγμα που λαμβάνουμε από την σχολή της Δημόσιας Επιλογής και από τον ιδρυτή της, νομπελίστα οικονομολόγο Τζέιμς Μπιουκάναν, στην εναλλαγή εφαρμογής συσταλτικών έναντι επεκτατικών πολιτικών που παραπέμπει ευθέως στην σοφία που αντλούμε από το βιβλίο της Γενέσεως της Αγίας Γραφής όταν ο Ιωσήφ ερμηνεύει το όνειρο του Φαραώ, των επτά ετών παχεών αγελάδων που προηγούνται έναντι των επτά ετών ισχνών αγελάδων που έπονται. Ο καθηγητής Λιαργκόβας το γράφει ρητά και κατηγορηματικά ότι στις περιόδους ευφορίας πρέπει να αποταμιεύουμε και οι επεκτατικές πολιτικές να συστέλλονται έναντι των ισχνών περιόδων που θα έλθουν, για να μπορούμε να ασκούμε τότε αποτελεσματικές επεκτατικές πολιτικές. Αυτή είναι η τομή που επιχειρεί το βιβλίο του. Η παγκόσμια χρηματοοικονομική κρίση 2007-2009 οδήγησε σε μια κρίση δημοσίου χρέους στην Ελλάδα, η οποία τελικά έπληξε τα πάντα και στο τέλος καταρράκωσε το εγχώριο τραπεζικό σύστημα με διαδοχικές ανακεφαλαιοποιήσεις αφού αυτή η κρίση μας βρήκε με δίδυμα ελλείμματα, βαρύτατο δημόσιο χρέος και σαθρούς θεσμούς. Η χώρα μας δεν είχε κανένα περιθώριο να αντιδράσει και ήταν εκ προοιμίου αφοπλισμένη από όλα τα δυνατά εργαλεία οικονομικής πολιτικής, οπότε η παράδοση μας ήταν άνευ όρων και η κατάληξη μας σε μια οικονομική πολιτική που μας οδήγησε αναπόφευκτα και αναπόδραστα στην παγίδα λιτότητας.

Είναι το σημείο που το βιβλίο ξεκαθαρίζει την ήρα από το σιτάρι. Ο καθηγητής Λιαργκόβας ορθώνει τις φιλελεύθερες πεποιθήσεις του και αντιτάσσεται πλήρως στην παγίδα λιτότητας και στην εσωτερική υποτίμηση ως εκείνα τα αναγκαία εργαλεία για να καθοδηγήσουμε την έξοδο της οικονομίας μας από τον βάλτο της στασιμότητας και την φτώχεια που ζήσαμε, όλα αυτά τα δέκα χρόνια των τριών μνημονίων και των δυστυχιών που αυτά επέφεραν όπως επίσης και την απογύμνωση της κοινωνίας μας από το πιο πολύτιμο έμψυχο δυναμικό μας, τους νέους μορφωμένους Έλληνες που επέλεξαν την έξοδο από την πατρίδα μας. Αυτό που πραγματικά χρειαζόμαστε, όπως ακριβώς το γράφει, είναι μια επανάσταση των οικονομικών της προσφοράς, παρουσιάζοντας και αναλύοντας πλήρως την συμβολή του οικονομολόγου, αρχιτέκτονα των Reaganomics της δεκαετίας του 1980, ArthurLafferκαι τον μείζονα ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει μια φιλελεύθερη οικονομική πολιτική μείωσης των φόρων, απαγκίστρωσης από την επίτευξη υπερβολικά μεγάλων και διαρκών δημοσιονομικών πλεονασμάτων και θεσμικής μεταρρύθμισης που θα απελευθερώνει τις παραγωγικές δυνάμεις από τα δεσμά της γραφειοκρατίας που διαρκώς διογκώνεται, εξ αιτίας της αναποτελεσματικής δημόσιας διοίκησης και τον επαμφοτερίζοντα ρόλο των ρυθμίσεων που όλα μαζί οδηγούν στην διαφθορά και στην συναλλαγή.

Το νέο βιβλίο του καθηγητή Λιαργκόβα αποτελεί το magnumopusτου έργου του διότι συνδυάζει την θεωρία με την εφαρμοστέα πολιτική ενός μοντέλου ισχυρού φιλελεύθερου πραγματισμού. Είναι όμως ταυτόχρονα και ιστορικό,αποδίδοντας μας μια συγκροτημένη θεωρία πτωχεύσεων της Ελλάδος, κάνοντας μια αναλυτική αναγωγή της παρούσης οικονομικής μας κρίσηςσε όλες τις προηγούμενες. Ξεδιπλώνοντας τις σελίδες του, το βιβλίο γίνεται συναρπαστικό και όταν αλλάζει ο τόνος του σε αφήγηση, καταλαβαίνουμε πολύ καλά ότι γράφονται τα βιώματα του από την άσκηση των καθηκόντων του ως επικεφαλής του Γραφείου Προϋπολογισμού του Κράτους στη Βουλή σε μια τόσο δύσκολη περίοδο της οικονομίας μας, με πρωταγωνιστές δύο διαφορετικών πολιτικών φιλοσοφιών πρωθυπουργών αλλά και πολύ σημαντικών ξένων αξιωματούχων με τους οποίους είχε συνεχείς διαβουλεύσεις. Όπως αναδεικνύει στο βιβλίο τουτο παράδειγμα του μυθικού Οδυσσέα, δεμένου στο στύλο του πλοίου για να μην ενδώσει στις σειρήνες,έτσι και σήμερα ο καθηγητής Λιαργκόβας μας παρουσιάζει την Ελληνική οικονομία ως το πιο περιπεπλεγμένο αίνιγμα των καιρών μας που έχει καταστήσει τους Έλληνες σύγχρονους Οδυσσείς, περιπλανώμενοι στην αναζήτηση της Ιθάκης που θα σηματοδοτήσει την στέρεη ανάκαμψη της οικονομίας μας.  Σαν τον Γόρδιο Δεσμό ή σαν την Λερναία Ύδρα που όταν επιχειρείς να της κόψεις το ένα κεφάλι πετάγονται δύο. Έτσι κάναμε και εμείς. Προσπαθήσαμε με την λιτότητα να κόψουμε το δημοσιονομικό έλλειμμα και μας προέκυψε ύφεση 25% και ανεργία 27%. Όμως στον καιρό μας δεν υπάρχει ούτε Ηρακλής να εξοντώσει την Λερναία Ύδρα ούτε Μέγας Αλέξανδρος να κόψει με μιας τον Γόρδιο Δεσμό. Γι’ αυτό ο καθηγητής Λιαργκόβας μας συστήνει αναλυτικά και επιστημονικά, με την ακρίβεια, την υπομονή, την επιμονή, την αφοσίωση και την προσήλωση της Αριάδνης να σύρουμε αργά και σταθερά το νήμα της για να βγάλουμε την Ελληνική οικονομία από τον Λαβύρινθο με Φιλελεύθερες Μεταρρυθμίσεις και Πραγματισμό.

Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο Capital στις 22 Δεκεμβρίου 2020 και αναδημοσιεύεται από το ΚΕΦίΜ με την άδεια του συγγραφέα.

Ο Παναγιώτης Ευαγγελόπουλος είναι Επίκουρος Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσουκαι μέλος του Επιστημονικού Συμβουλίου του ΚΕΦίΜ.

Το βιβλίο “Δέκα χρόνια κρίση, τρία μνημόνια και μια πανδημία: Η Ελλάδα αναζητώντας διέξοδο” (Εκδόσεις Πατάκη, 2020) παρουσιάστηκε τον Δεκέμβριο σε διαδικτυακή εκδήλωση του ΚΕΦίΜ, που συντόνισε ο υπεύθυνος εκπαιδευτικών προγραμμάτων και μέλος του Επιστημονικού Συμβουλίου του ΚΕΦίΜ, Γιώργος Αρχόντας. Ομιλητές στην εκδήλωση ήταν ο συγγραφέας, Παναγιώτης Λιαργκόβας (Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, Πρόεδρος του Κέντρου Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών, τ. επικεφαλής του Γραφείου Προϋπολογισμού του Κράτους στη Βουλή, Μέλος του Επιστημονικού Συμβουλίου του ΚΕΦίΜ) και ο Παναγιώτης Ευαγγελόπουλος (Επίκουρος Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, Μέλος του Επιστημονικού Συμβουλίου του ΚΕΦίΜ). Το βίντεο είναι διαθέσιμο εδώ.